نویسنده مقاله: سید محسن موسوی (دکتری تخصصی حکمت هنرهای دینی) ـ 1395
گزارشی از زندگی و اندیشه‌های ویتال نیکلسون پری
– زندگی نامه
«ویتال پری، معتبرترین سنت‌گرا با پس‌زمینه امریکایی است. وی به سال ۱۹۲۰ در حوالی بوستون [در بلمونت (Belmont) ماساچوست] به دنیا آمد. علاقه‌های عقلانی اولیه اش شامل مکتب افلاطونی و ودانته می‌شد. او قبل و بعد از جنگ جهانی، به جز دوره کوتاه تحصیل در دانشگاه هاروارد، به خاورمیانه و خاور دور سفر کرد. وی یکی از چند دانشجوی هاروارد بود که در دهه ۱۹۴۰ تحت تأثر کوماراسوامی قرار گرفتند، جوزف اپس براون نیز یکی دیگر از آنها بود. بین سالهای ۱۹۴۶ و ۱۹۵۰ پری و همسرش در مصر زندگی می‌کردند، و در این دوران او روابط نزدیکی با رنه گنون برقرار ساخت و پس از مرگ وی، به همراه خانواده‌اش به سوئیس نقل مکان کرد. پیش از این دوست و معاشر نزدیک فریتیوف شوان بود و به سال ۱۹۸۰ با وی به ایالت متحده بازگشت.» (الدمدو، ۱۳۹۵، ۱۲۶) ویتال پری در ۱۸ نوامبر ۲۰۰۵ درگذشت.
– آثار
« زمانی کوماراسوامی این نظر را بیان داشت که وقت آن رسیده است که یک شخص کاملا خبره در سنتهای بزرگ دینی جهان و مسلط به زبان‌های متعدد، منتخبی کامل و جامع از حکمت معنوی اعصار را در یک کتاب فراهم آورد. این مهم به دست ویتال پری به انجام رسید، کسی که کار شاق هفده ساله اش در گنجینه ای از حکمت سنتی (۱۹۷۱) به بار نشست. این کتاب، اثری است با اهمیت فوق‌العاده و استثنایی، پری در مقدمه خود از خواننده دعوت می‌کند “تا سفری معنوی” را آغاز نماید. در این کتاب خواننده با میراثی مواجه خواهد شد که در آن با کل بشریت سهیم خواهد بود، میراثی که ذاتاً بی زمان و دائمی و متناسب با غایات نهایی اوست. از این آمیزه هزاران هزار مطلب، الگویی از شخص انسان در عالم تکوین سر بر می‌آورد که بی هیچ خللی سازگار و روشن است و با طنینی به صدا در‌آمده است که در بازتاب‌های همواره نو شونده اش از یگانه حقیقت واحد، مصون از لغزش و خطاست.
هزاران نقل قول در فرشینه ای عظیم در هم تنیده شده که تار و پودش از همه سنتهای بزرگ دینی و باطنی اخذ گردیده است. هر بخش از کتاب با شرحی موجز و دقیق آغاز می‌شود و معمولا به آثار گنون، کوماراسوامی و شوان ارجاع داده می‌شود، کسانی که پری اذعان می‌دارد که “سپاس‌گزاری عمیقی” را به آنها مدیون است و کسانی که به گفته وی “نقش‌های مختلفشان در شکل گیری این اثر کاملا لازم و ضروری بوده است”. پری، در عین آنکه با جلب توجه مخاطبانی گسترده تر، به آثار “مشایخ ثلاث” خدمت ارزشمندی به عمل آورد، خود با گرد هم آوردن رشته‌های بسیاری از حکمت سنتی در این کتاب واحد، کار شاق حیرت انگیزی را به انجام رساند؛ کتابی که در آن واقعیت ملموس و عینی حکمت خالده، که در سنت‌گرایی اصلی بدیهی است، آشکار و مستند می شود. البته مسلم است که پرده برداشتن از همه ظهورات حکمت ازلی با همه سرشاری وغنایش کاری است ناممکن، لیکن پری مطمئنا به چنین آرمانی نزدیک شد. این کتاب دست‌آوردی به یاد‌ماندنی و ستایش انگیز است که در پرتو آن، کتاب نه چندان قابل مقایسه آلدوس هاکسلی، فلسفه جاویدان (۱۹۷۸)، بی اهمیت جلوه می‌کند.
پری همچنین مولف کتاب گورجیف در پرتو سنت (۱۹۷۸) است، اثری که به سفارش سردبیر مطالعات در دین پژوهی تطبیقی برای زدودن فضای مخرب آشفتگی و سردرگمی‌ای که آن خارق عادت ارمنی را احاطه کرده بود، نگاشته شد. به تازگی دو اثر از وی به چاپ رسیده است: شکاف فزاینده: نظریه تکامل در آیینه کیهانی (۱۹۹۵) و چالش‌های جامعه دنیا مدار (۱۹۹۶)، که اثر اخیر، مجموعه مقالاتی است که در موضوعاتی چون تذّوق، با تحریک مواد مخدر، تعالیم تناسخ، روان درمانی، گوروهای جدید، شکسپیر، کیهان شناسی و روان‌شناسی، آثار پری در مقایسه با آثار برخی دیگر از سنت گرایان، شهرت کمتری دارند، شاید به دلیل انکه او از هر گونه محیط دانشگاهی فاصله گرفته و در خلوت و انزوا زیسته بود. با وجود این، گنجینه‌ای از حکمت سنتی به تحقیق، اثر بسیار مهم و بی نظیری در فهرست آثار معتبر سنت‌گرایان، به شمار می‌آید.» (الدمدو، ۱۳۹۵، ۱۲۶)
– کتاب گنجینه حکمت سنتی
کتاب گنجینه حکمت سنتی[2] یکی از شاهکار‌های ویتال پری است. (۱۹۷۱، ویرایش دوم) که پیمان و وعده ای است میان او و روابط شخصی او با نمایندگان آیین هندو، بودا، یهودیت، مسیحیت، تصوف و غیره با سرخپوستان بومی امریکا، این اثر یک اثر ارزشمند از حکمت خالده است که برداشتی است از حکمت معنوی با انتهایی که از سنت های بزرگ جهان گلچین شده است.
چاپ دوّم این کتاب در سال 1986 با مقدمه هیوستن اسمیت، دینپژوه نامدار آمریکایی، منتشر شد، و پس از مرگ پری در سال 2008 با نام “صعود معنوی”، با مقدمه هیوستن اسمیت و مارکو پالیس، تجدید چاپ شد.
از ویتال پری مطالبی به فارسی ترجمه شده که از جمله آنها می‌توان به مقاله ای تحت عنوان “رمزپردازی” با ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی در کتاب “جام نو و می کهن” اشاره کرد که خود فصلی از کتاب گنجینه حکمت سنتی است که ویتال پری در این مقاله، نمونه هایی از حکمت ها و معرفت‌های متون اصیل سنتی را، از قرآن کریم و عهدین گرفته تا آثار مولوی و غزالی و حکیمان مسیحی و هندو و متون دینی روم و مصر باستان و … گرد آورده است.[3]
در بخشی از این مقاله می‌خوانیم: « اگر هیچ رابطه‌ای در بین دو عالم نبود و هیچ پیوندی میان آن دو نبود، تصور حرکت صعودی از عالمی به عالم دیگر محال می‌بود. پس رحمت الهی، عالم شهادت را نظیر عالم علوی نهاد؛ و به همین سبب است که هیچ چیز در این عالم محسوس نیست جز آنکه رمزی [آیتی] است از عالم دیگر. ای بسا چیزی در این عالم که رمز چند چیز در عالم علوی باشد و هم بسا چیزی در عالم دیگر که آن را در عالم شهادت رمزهای گوناگون باشد. پس آن‌گاه چیزی را مثال یا رمز خوانیم که از جهتی شبیه و نظیر مرموزٌ الیه خود باشد. (غزالی) » (دهقان، ۱۳۸۶، ۴۷۳)
– حکمت خالده
تعهد ویتال پری به فلسفه سنتی شرق و غرب در سال ۱۹۴۶، او را به سوی آشنایی با آناندا کوماراسوامی، هدایت کرد؛ کسی که سالهای زیادی، شهرت خود را به عنوان اصلی ترین فرد در معرفی هنر هند و اندونزی و همچنین در ادیانی که این هنر‌ها به کار گرفته می شوند، بدست آورده بود.
در دوره بعدی زندگی، او تحت تاثیر اندیشه های رنه گنون قرار گرفت؛ یک فیلسوف فرانسوی و شرق شناس و کسی که (همراه با فریتیوف شوان) پایه گذار حکمت خالده یا سنت گرایی شناخته می شوند.
کوماراسوامی یکی از مدافعین قدرتمند مکتب سنت گرایی است؛ او ویتال پری را با اندیشه‌های این دو موسس، آشنا کرد. بنابر این، فلسفه جاویدان که مخصوصا توسط شوان، توسعه یافته بود، همچون ستاره ای راهنمای زندگی او شد.
ویتال پری یکی از معدود افرادی بود که شخصا با چهار نفر از چهره های اصیل و پیشرو مکتب سنت گرایی، یعنی رنه گنون، فریتیوف شوان، ( دو موسس اصلی) و آناندا کوماراسوامی و تیتوس بورکهارت ( دو تداومگر این مکتب) در ارتباط بود. او همکار نزدیک و یار تیتوس بورکهارت بود که در لوزان زندگی می‌کرد.
– سفرها
او در دانشگاه هاروارد تحت تأثیر ” کوماراسوامی ” به ” ترادیشنالیسم ” جلب شد و در سالهای پیش و پس از جنگ جهانی به سیاحت در خاورمیانه و خاوردور پرداخت. زنش، باربارا، نیز اهل بوستن و دختر یکی از اساتید دانشگاه هاروارد بنام “لورستون وارد” بود که در زمینه باستان‌شناسی خاوردور کار می‌کرد و به دلیل علایقش به فرهنگ باستانی خاوردور او را “برهمن بوستن” می‌خواندند. علاقه مشترک “ویتال پری” و “باربارا وارد” به عرفان خاوردور سبب آشنایی و ازدواج این دو شد. آنان به دیدار ” آناندا کوماراسوامی ” در نیویورک رفتند و به تشویق او در سال 1946 راهی خاوردور شدند تا “استاد معنوی” بیابند. در مسیر خود، در مصر توقف کردند و به دیدار گنون رفتند و با لینگز آشنا شدند. تصمیم گرفتند در قاهره بمانند و در خانه‌ای در نزدیکی اهرام مصر، نزدیک خانه لینگز و زنش، اقامت گزیدند. در تابستان، لینگز آنها را به سوئیس برد و با شوان آشنا کرد. بدین‌سان، این زن و شوهر به فرقه شوان وارد شدند. به مصر بازگشتند و مانند لینگز، به کارهای گنون رسیدگی می‌کردند. اقامت آنها در قاهره پنج سال طول کشید. پس از مرگ گنون، در سال 1952 به سوئیس رفتند و با شوان همسایه دیوار به دیوار شدند. در این زمان دو کودک به نامهای مارک و کاترین داشتند. باربارا پری نیز مؤلف مقالاتی است در زمینه “هنر قدسی”. از جمله می‌توان به مقاله “فریتیوف شوان، حکیم معنوی و هنرمند” و مقدمه باربارا پری بر کتاب شوان، با عنوان از هنر قدسی تا هنر نامقدس: شرق و غرب، اشاره کرد.[4]
ویتال پری و باربارا پری با همراهی فریتیوف شوان و همسرش، در سفر‌های بسیاری باهم شرکت کردند. آنها از آبساراکا (Absaroka) و لاکوتا (Lakota) (قبیله سرخپوستان سو) در غرب امریکا در سال ۱۹۶۳ دیدن کردند. همچنین در این میان، آنها از رقص آبساراکا (Absaroka)، کاخ معروف ویرجین (Virgin) در شهر افسوس ترکیه، (۱۹۸۶)، موقعیت‌های مختلف در مراکش (۱۹۷۰و ۱۹۶۰) و خیلی از کشورهای اروپایی از جمله اسپانیا، ایتالیا، یونان و انگلستان ( که معمولا هر ساله از آن دیدن می‌کرد) بازدید نمودند.
– شخصیت و آثار دیگر ویتال پری
در نوشته‌های ویتال پری یک شیوه قاطع و نافذی قابل دریافت است؛ اما در لایه‌های زیرین این قاطعیت، ما شاهد یک همدلی و شفقت با احساسی سالم از شوخ طبعی، هستیم. برای نمونه مقاله ای تحت عنوان “آمدن کوریولانوس” (The coming of Coriolanus) ( مطالعات تطبیقی ادیان، جلد ۹، شماره ۴، پاییز ۱۹۷۵)، معرف جدیت و قاطعیت اوست، در حالیکه در مقاله ” اژدها سنت جورج را بلعید” ( مطالعات تطبیقی ادیان، جلد ۱۰، شماره ۳، تابستان ۱۹۷۶) که به نوعی به سخره گرفتن شورای واتیکان است، نمونه ای از شوخ طبعی اوست.
ویتال پری در کتاب ” چالش جامعه سکولار[5] (۱۹۹۶) به شدت با اندیشه‌های آلدوس هاکسلی (Aldous Huxley) مبتنی بر اعتقاد او به داروهای روان گردان برای ایجاد تجربه‌های روحانی، مقابله می‌کند.[6]
کنت الدمدو در کتاب “سنت‌گرایی؛ دین در پرتو فلسفه جاویدان”، در مقاله معنویت جعلی، نظر ویتال پری را در مورد اندیشه های مجعول افرادی چون کریشنا مورتی یادآور می‌شود.
« رهایی از خود نیازمند یک روش است… و نیازمند توسل به اصول تکوینی است که از محدودیت‌های فردیت بشری فراتر می‌روند… و با این حال کسانی هستند که می‌خواهند بر من جزوی غلبه کنند و در همان حال از روی لجاج، از تسلیم شدن به یک صورت سنتی مشروع سر باز می‌زنند… تصمیم گیری شخصی و مستقل در امور معنوی به هرج و مرج عقلانی می‌انجامد.» (الدمدو، ۱۳۹۵، ۲۲۵)
« ویتال پری در مقالهای گزنده اما تحقیقی، نقد سنت گرایی را بر برخی از ویژگی‌های مشترک میان تعالیم “پیامبران”، “آگاهی نو” شرح داده است. آلدوس هاکسلی، جرالد هرد، آر. سی. زاینر، تیار دو شاردن، اوروبیندو، گوپی کریشنا، آلن واتس و کریشنا مورتی از جمله اشخاصی هستند که از آنها به عنوان کسانی که نمایانگر “نمونه کوچک و آشکاری” از این قبیل افراد نام می‌برد. واضح است که این فهرست، جامع و کامل نیست و فقط شامل نمونه‌هایی می‌شود. روشن است که ویتال پری در این مقاله به ناگزیر از کلیاتی بحث می‌کند که بنا بر مورد، با شدت و تأکید متفاوت مصداق پیدا می‌کند ولی گرایش‌هایی که وی در آثار این قبیل افرار با آنها مخالفت می‌کند اینهاست:
… فردگرایی آشکار، بشرگرایی علمی و اخلاق‌گرا، تکامل‌گرایی، شهودگرایی، نسبی‌گرایی، ناتوانی در درک أصول مابعدالطبیعی و کیهان شناختی و واقعیت‌های قلمرو کلی[7]، به سخره گرفتن (پنهان یا آشکار) امر مقدس، فقدان مفرط تخیل معنوی، نبود هیچگونه فهم معادشناختی، نوعی شبه تذوّق[8]، در قالب “آگاهی کیهانی”
… ویتال پری برخی از تناقضات محوری پنهان درپس “پرده دود مغالطاتِ” آثار کریشنا مورتی را برملا ساخته است.» (اولدمدو، ۱۳۹۵، ۲۳۱-۲۳۲)
ویتال پری در مورد کریشنا مورتی، می‌گوید: «… این مرد در واقع قربانی همین مشروط سازی فکری است که آن را طرد می‌کند، زیرا فرآورده میراث برهمنی است که از آن منحرف گشته است.خشونت واکنش او به دین دقیقا مظهر آن نوع خصومت، مخالفت، مقاومت و نزاعی است که ادعای دور انداختن آن را دارد.
جهت گیری سوبژکتیو متفکرانی که در مقاله پری هدف گرفته شده‌اند با چیزی توأم است که او آن را نوعی “فقدان مفرط تخیل معنوی” می‌خواند، که از یک گرایش ضد سنتی دیگر حکایت می‌کند.
برای آنکه این چند آقای تیزهوش قرن ما… چنان سخن می‌گویند که گویی ایشان حقایق معنوی‌ای را کشف کرده‌اند که کل بشریت عالم تا کنون نسبت به آنها جاهل بوده است – و آن میلیون‌ها هندو، بودایی، دائویی، کنفوسیوسی، شینتویی، یهودی، مسیحی، مسلمان، به علاوه بی‌شمار گروه‌های قومی دیگر همگی در خطاهایی یکسان سهیم بوده اند… و برای آنکه چنین اشخاصی چنان داد سخن دهند که گویی هرگز سلیمان، شنکره، افلاطون، ابن عربی، اکهارت، ناگارجونه، چوانگ – تسه و دیگرانی در کار نبوده‌اند – برای امکان‌پذیر بودن چنین پدیده‌ای، مطمئنا مؤدبانه ترین تبیینی که می‌توان به دست داد، فقدان تخیل است.
به علاوه این رویکرد غالبا از حمایت نوعی تکامل‌گرایی برخوردار است که چنین القاء می‌کند که آدمی اکنون در آستانه یک “آگاهی نو” قرار دارد. ” بشرگرایی علمی و اخلاق‌گرایی” مورد اشاره پری، به نظر آرمان‌گرایانه در باره امکانات علم و تکنولوژی که آمیخته با یک “آگاهی نو” است که در جهت آن “پیش رفته‌ایم”، آشکار می‌گردد.» (اولدمدو، ۱۳۹۵، ۲۳۴-۲۳۵)
ویتال پری موضع گیری شدیدی در مورد روشهای استفاده از دارو در اندیشه هاکسلی نیز دارد. هاکسلی می‌گوید: “همه تجربه‌های ما، به طریقی، به نحو شیمیایی تعین می‌یابند… اهل ذوق مشتاق به دانستن اینکه… شرایط تجربه استعلایی چیستند باید برای مساعدت فنی به متخصصان – در داروشناسی، بیوشیمی و… مراجعه کند. ” ویتال پری و بعضی دیگر، اشتباهاتی را که در این نوع از ادبیات جاری است، تحلیل نموده و آن را تقبیح کرده‌اند.[9]
اما نظر ویتال پری در مورد گئورگی ایوانوویچ گورجیف (۱۸۷۷-۱۹۴۹) اندکی متعادل‌تر است. گورجیف در دوره ای از تاریخ غرب، تفکرات خود را مطرح کرد که بسیاری از روشنفکران اروپایی، ایمان خود را هم به دین و هم به گزاره های ماده گرایانه علمی از دست داده بودند. آموزه های گورجیف به ظاهر هم از منابع کهن حکمت اخذ شده بود و هم علمی بود. به گفته برخی، او نوعی “رهایی بیدار کننده از مفاهیم کهنه و بسته” را به ارمغان آورد. الدمدو معتقد است بر اساس نظر تئودور روزاک، بهترین ارزیابی مستقل و نقادانه از گورجیف توسط ویتال پری صورت گرفته است… همانطور که پری می‌گوید: “… اصل مسئله منوط است به اینکه آیا خود گورجیف نماینده مشروع و عرضه کننده وفادار حقایقی که ممکن است در معرض آنها قرار گرفته باشد، بود یا نه”، ویتال پری به میزان قابل ملاحظه‌ای از آثار گورجیف و پیروان نزدیک او بهره برده است.[10]
– فهرست منابع
· الدمدو، هری کنت (139۵)، سنت‌گرایی: دین در پرتو فلسفه جاویدان، چاپ سوم، تهران: انتشارات حکمت
· دهقان، مصطفی (13۸۶)، جام نو، می کهن، چاپ دوم ، تهران: انتشارات موسسه تحقیقاتی و توسعه علوم انسانی
· شهبازی، عبدالله (139۳)، مریمیه، از فریتیوف شوان تا سید حسین نصر، چاپ اول، تهران: انتشارات تیسا
· https://en.wikipedia.org/wiki/Whitall_Perry
[1] Whitall Nicholson Perry (2005-1920)
[2] A Treasury of Traditional Wisdom. New York: Simon and Schuste
[3] نک، دهقان، ۱۳۸۶، ۴۶۳
[4] نک، شهبازی، ۱۳۹۳، ۱۰۷-۱۰۸
[5] Challenges to a Secular Society. Oakton, VA: Foundation for Traditional Studies, 1996
[6] https://en.wikipedia.org/wiki/Whitall_Perry
[7] Universal Domain
[8] Pseudo-mysticism
[9] نک، الدمدو، ۱۳۹، ۳۵۵
[10] نک، الدمدو، ۱۳۹، ۳۵۶-۳۵۷
سلام و عرض تشکر از مقاله
بسيار عالي