طراحی سربرگ، کارت ویزیت و پاکت نامه

نویسنده مقاله: سید محسن موسوی (دکترای تخصصی حکمت هنرهای دینی)

الزاماتی مثل انواع اوراق اداری و تحریری (Stationery) یا به عبارتی ابزارهای مراسلات و مکاتبات سازمانی از جمله سرنامه یا سربرگ (Letterhead) پاکت‌نامه (Envelope)، کارت ویزیت (Visiting card)، کارت احترام (With Compliment)، کاغذهای یادداشت، فرم‌های داخلی، سربرگ نمابر (Fax header)، فاکتورهای فروش و حسابداری و مجموعه‌های متنوع دیگری که در این راستا به کار گرفته می‌شوند، همگی بستری برای ارایه هویت سازمانی (Identity system) در یک تشکیلات حقیقی یا حقوقی هستند. هویت سازمانی در هر سیستم، شامل است بر نام و نشان تبلیغاتی یا تجاری، توضیح نشان، فرم و رنگ‌های ثابت و اصلی، طرح حروف اصلی و ثابت، شعارهای تبلیغاتی، آدرس، تلفن، نمابر، کد پستی، صندوق پستی، ایمیل، سایت اینترنتی و در مواردی متریال و قطع ثابت نمونه‌ها که معمولا” پس از تأثید نهایی به عنوان دستمایه‌های طراحی در اختیار طراح گرافیک قرار می‌گیرد.

هرکدام از موارد فوق در هنر گرافیک دارای مباحث بسیار علمی و پیچیده‌ای است. به عنوان مثال، موضوع طراحی نشان خود به تنهایی مبحثی بسیار فنی و دامنه‌دار است، طراحی حروف نیز به همین نحو، رنگ‌شناسی و گزینش متریال مناسب در چاپ از جمله دیگر مقولات گسترده در هنر گرافیک هستند. به همین جهت در این نوشتار قصد بر توضیح تک‌تک عوامل خلق هویت سازمانی را نداریم، بلکه با پذیرش این فرض که کلیه عناصر فوق در محیطی کارشناسی و به بهترین نحو، طراحی، انتخاب و اجرا شده‌اند، به مطالبی شامل بر چگونگی ترکیب و جایگزینی آن‌ها در هر یک از بسترهای معرفی هویت سازمانی، مثل سربرگ، کارت ویزیت و پاکت‌نامه، خواهم پرداخت.

سربرگ (Letterhead)

سربرگ یا سرنامه، عبارت است از، صفحه‌ای برش خورده، در سایزی استاندارد (قابل پرینت و بایگانی)، متشکل از عناصر گرافیکی مؤثر در تشخیص هویت صاحب یا صاحبان آن برگ، همراه با فضایی خالی، مفید و کاربردی، برای ثبت اطلاعات نوشتاری و غیره که به صورت دست‌نویس و تایپی، قابل بهره برداری باشد.

روح اصلی یک طرح سربرگ را سطح سفید یا خالی کاغذ شکل می‌دهد. سربرگ یکی از معدود آثار گرافیکی است که نه تنها پر و خالی در آن با هم مساوی نیستند، بلکه غلبه فضای خالی یا سفید در آن بر عناصر دیگر غلبه‌ای آشکار است. چنانکه بدون این فضای خالی، دیگر خصوصیت سربرگ را نخواهد داشت. این بدان معنی است که می‌بایست همه مراحل طراحی سربرگ با رعایت این اصل به انجام برسد. اصلی که بنای کاربردی سربرگ برآن استوار شده است.

طراحان گرافیک علاوه بر زیباسازی سربرگ ها و جلوه‌نمایی اطلاعات درون آن، از عناصر گرافیکی در آن‌ها به نحوی استفاده می‌کنند که تأکیدی بر زمینه خالی صفحه باشد. زیرا اگر شخصی از همه فضای داخلی سربرگ جهت طرحی شلوغ، استفاده کند، دیگر محصولی به نام سربرگ باقی نمی‌ماند. فضای خالی در سربرگ یعنی فضایی منظم و با قاعده که توسط جایگیری صحیح عناصر گرافیکی در اطراف سربرگ و ایجاد چهار‌چوبی نامرئی بوجود آمده است.

طراحان برخوردهای متفاوتی با سطح سفید کاغذ، برای طراحی سربرگ دارند، طرح‌هایی بسیار متنوع که هیچ‌گاه نباید از دیدن آن‌ها احساس استغنا کنیم. کتاب‌های بسیاری برای معرفی این آثار امروزه در دست هنرمندان است.

آنچه که از منظر کارشناسی گرافیک در اکثر این طرح‌ها قابل بررسی است، تقابل فضای سفید کاغذ و عناصر گرافیکی است که موضوع اصلی بحث ماست. همچنین تقسیم بندی هندسی زمینه سربرگ‌ها، کارت ویزیت‌ها و پاکت‌نامه‌ها که تقریبا” اصول مشترکی دارد. و در نهایت، کادربندی و سفید نگاری در زمینه سربرگ‌ها، یعنی محاسبه و کنترل فضای مفید صفحه در مواجهه با سیاهه یا نویسه‌ای که در زمان استفاده بر سطح سربرگ انتقال می‌یابد. به همین دلیل سر برگ‌هایی که در میان فضای خالی و مفید آن‌ها، اصل یا سایه‌ای بزرگ از یک عنصر گرافیکی به کار رفته است، در اوج و صدر انواع خود نیستند. چون این عمل هرگز در خدمت فرآیند کاربرد نهایی سربرگ، پس از طراحی نیست.

سطوح خالی در سربرگ نمایشگر نوعی پاکیزگی و نهایتاً احترام به مخاطب است. حتی موجب تشدید نمایش عناصر گرافیکی است. حضور بافت‌های مختلف در زمینه سربرگ نیز اگر بر اساس تاکید بر هویت سازمانی یک مجموعه نباشد امری غیر ضروری است. در حقیقت بافت واقعی در سربرگ می‌بایست توسط مواد اصلی کاغذ ایجاد شده باشد در غیر این صورت، استفاده از بافت ها و ترام‌های سنگین رنگی در میان صفحه، وزن تجسمی صفحه را بالا می‌برد وحس خفگی ایجاد می کند. امروزه طراحان زبردست گرافیک کمتر از ترام و بافت و تکرار یک شکل نیم‌سایه در جای جای صفحه استفاده می‌کنند. به طور کلی استفاده از موارد صفحه پر‌کن فوق ، فضای سربرگ را فضایی مرده، کدر و خسته نشان می‌دهد که جایی وزین برای نوشتار باقی نمی‌گذارد. سفیدی سطح کاغذ یا به عبارتی فضای خالی در سربرگ، خود یک امکان به حساب می‌آید، اما نباید فراموش کنیم که طراحی یک فرآیند خلاقه و جستجوگر است، لذا در معدود آثاری که فضای خالی صفحه آگاهانه برای امری خاص در طراحی و در راستای تاکید بر هویت سازمانی بکار گرفته شده است، با نمونه‌های قابل قبولی مواجه‌ایم.

طراحی سربرگ، یعنی ترکیب‌بندی عناصر گرافیکی برای تهیه زمینه‌ای کاربردی در صفحه که نهایتاً بستری برای نامه نگاری، نوشتار و غیره را فراهم می‌آورد.به همین جهت اصول طراحی آن را نمی‌توانیم با تک صفحاتی مثل آگهی یا دیگر اقلام گرافیکی مقایسه کنیم.آنچه در طرح‌های تمام صفحه (آگهی) از جمله تمرکز در نقاط میانی و کانونی صفحه مورد توجه است، در طراحی سربرگ، تماماً به سمت حواشی و زوایا متمایل می‌گردد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. طراحی سربرگ تمرین مناسبی برای طراحان ، به لحاظ خودداری در ریخت و پاش عناصر گرافیکی در جولانگاه صفحه سفید است. عده ای این کار را خیلی دشوار و عده‌ای به راحتی انجام می‌دهند. طراحانی که چشم و دل سیری دارند، به سهم خود از صفحه سفید ، برای ترکیب‌بندی عناصر گرافیکی قانع‌اند و طراحانی که همه چیز را برای معرفی خود می‌خواهند به هیچ قسمتی از صفحه سفید سربرگ رحم نمی‌کنند تا آنجا که سفارش دهنده به سختی می‌افتد. خلاصه اینکه در طراحی سربرگ ، کارت ویزیت و پاکت نامه، خود بینی طراح نباید جایی داشته باشد. به عبارتی مجموعه طراحی شده در نگاه اول می‌بایست مشخص کننده اطلاعات صاحب یا صاحبان سربرگ باشد، نه اثری از دست و پای رنگی طراح، به هر جهت تعامل بین سفارش دهنده، طراح و اصول آکادمیک طراحی سربرگ و تولیدات وابسته به آن امری ضروری است.

هیچ گاه شرکت‌ها و ادارات برای معرفی خود ، یک سربرگ خالی از متن را برای یکدیگر پست سفارشی نمی‌کنند.گویا اثری نا تمام و ابهام بر انگیز است. چون همه می‌دانند که سربرگ خالی هیچ مفهومی ندارد. حتی از طرف دیگر، نوشتن نامه بدون عنوان و آدرس و نام و نشان نیز به دور از فرهنگ اجتماعی ملل است. به همین جهت آداب نوشتار و نامه‌نگاری، حکم می‌کند که نامه بر بستری وزین و قوام یافته، ارایه گردد، به طوری که حکایت از ذوق نگارنده و اهمیتی که او برای مخاطب و طرف دیگر نامه دارد، داشته باشد.

اگر اندکی به گذشته برگردیم و نمونه‌هایی از آثار مکتوب در زمینه نامه‌نگاری و مرقعات و اسناد دولتی را مورد بررسی قرار دهیم، در می‌یابیم که این شیوه یعنی اهمیت دادن به موضوع نامه و نامه‌نگاری چه از لحاظ محتوای نوشتاری و رعایت عناصر صدر و ذیل نامه‌ها و ادبیات به کار رفته در آنها و چه از لحاظ شکل ظاهری بستر نامه و عناصر تزیینی و هنری ترسیم شده در آنها، به عنوان یک اصل فرهنگی و هنری در ایران مطرح بوده است. حتی این موضوع محدود به کشور ما نیست، بلکه در اکثر جوامع، مکاتبات و نامه‌نگاری با شرایطی خاص و توسط افرادی خاص از کاتبان و میرزا بنویس ها و مذهبان و نقش اندازان حرفه‌ای به انجام می‌رسیده است.

اکثر نامه‌ها و طومارهای مکتوب از لحاظ ترکیب‌بندی، دارای اصولی مشترک بوده‌اند که تعیین کننده محدوده نوشتار، مکان مهر پادشاهی، نشان جمله شریف بسم ا… و انواع جداول و نقوش تزیینی برای حاشیه نویسی و توقیع سلسه مراتب حکومتی بوده است. اینها همه مجموعه‌ای از فعالیت‌های گرافیک سنتی است که امروزه با شیوه‌ای دیگر عرضه می‌گردد و موجبات ایجاد نظام زیبایی‌شناسی خاصی را در سر‌برگ‌ها بوجود می‌آورد. اگر می‌خواهید فرق بین یک نامه معمولی و یک نامه نوشته شده در سربرگ را بدانید، این آزمایش را با یک سربرگ و یک کاغذ تماماً سفید انجام دهید. نوشتار، بر کاغذ سفید هیچ هویتی غیر از متن نوشتاری و امضای نویسنده ندارد، اما سربرگ علاوه بر هویت بخشی به نوشتار ، تا حدی فضای اطراف و بستر این نوشته را نیز قانونمند می‌کند و قدرت انتقال پیام نویسنده را نیز افزایش می‌دهد. درست مثل زمانی که گوینده بخش اخبار تلویزیون در کادر طراحی شده تصویری خبر، اخبار خود را بر بینندگان ارائه می‌کند. در این حالت خیلی از مسائل برای بینندگان حل می‌شود. از جمله اینکه اخبار مربوط به کدام کانال و چه ساعتی است، موضوع خبر ورزشی یا غیره است، فضای شاد، غمگین، یا ممتنع است و نهایتاً تاثیر ذهنی مخاطب، به واسطه حضور مستمر این صحنه در ذهن او که خود امری بسیار مهم است.

سربرگ نیز همین اثر را دارد، یعنی متن نوشتاری یا هر چیز دیگری که در آن ثبت نشده است را از حالتی بی‌هویت به حالتی سازمانی تبدیل می‌کند. به این معنی که نامه از منبعی معتبر و قابل پیگیری خارج شده است. به همین جهت است که اکثر شرکت‌ها سعی در ایجاد هویت سازمانی خود برای استفاده در بخش‌هایی از جمله مجموعه سربرگ، پاکت نامه و کارت ویزیت، برگه‌های فروش (sales sheet) نمایش‌ها (Power point presentation) و معرفی در فضاهای مجازی وب مثل نامه‌ها (email templat) و صفحات وب (web page) و نهایتاً آگهی‌ها، صرفاً وظیفه‌ی معرفی هویت سازمانی را دارند. آنها متوجه شده‌اند که با این شیوه بخش زیادی از مسیر جلب مشتری را پیموده‌اند. با مجموعه تولیدات سربرگ، کارت ویزیت و پاکت نامه، نمی‌توان اختصاصاً به تبلیغات پرداخت. اما این تولیدات وسایلی برای اعلام حضور و معرفی هر سازمان هستند. صاحبان شرکت‌ها و سازمان‌ها و مجموعه‌های مختلف دریافته‌اند که پس از ثبت سازمان خود به عنوان اولین هدف هویت‌بخشی، مرحله دیگری را تحت عنوان هویت‌سازی می‌بایست طی کنند که دست کمی از مرحله اول ندارد و آن خلق هویت سازمانی است.

طراحا‌ن گرافیک در طراحی سربرگ می‌بایست به این موضوع دقت کنند که طراحی آنها در نهایت می‌بایست تهیه کننده یک گرید مجازی و غیر دیداری برای نویسه (متن) چه در حالت دست نویس و چه در محیط مجازی رایانه باشد تا با دستورات گرافیکی‌ای که طراح به واسطه ترکیب‌بندی سربرگ به کاربر می‌دهد، او متوجه شود که صدر و حاشیه نوشته را از کجای صفحه آغاز کند. همچنین بداند انتهای نامه خود را در کجا به پایان برساند. اینها همه دستورات غیر حضوری طراح گرافیک است که توسط طرح او به کاربر القاء می‌شود و نهایتاً موجب ترکیبی مناسب در نامه از مجموع عناصر گرافیکی و مطالبی که در سربرگ تایپ یا دست نوشته شده است، می‌شود.

سعی نکنیم که طراحی سربرگمان، حالتی هیجانی و انفجاری داشته باشد. بلکه باید طرح سربرگ در وزین‌ترین وضعیت خود به نمایش در آمده باشد. زیرا در نهایت آنچه در سربرگ مکتوب می‌شود، موضوع اصلی نامه را مشخص می کند، نه آنچه به طراحی رسیده است. پس خاصیت کلاسیک، متوازن و متعادل عناصر گرافیکی در طرح سربرگ، خاصیتی مورد قبول است.

طرحهایی که بیش از حد از فرم‌سازی، رنگ و ترکیب‌بندی به دور باشند و از عامل خلاصه‌سازی که نوعی ژست مدرنیزم است در حد افراط استفاده کرده‌اند نیز، طرح‌هایی نا‌موفق‌اند. درست مثل تسبیحی که یک مهره بیشتر نداشته باشد. طراحان گرافیک بهتر است بعد از طراحی هر سربرگ ، به عنوان نمونه، متنی را در آن جای‌گذاری کنند، تا شرایط و موقعیت نهایی سربرگ را مشاهده کنند. سربرگ مثل لیوان خالی است که خود به تنهایی می‌تواند طراحی زیبایی داشته باشد ولی به هر حال کاربردی بر آن مترتب است که به محض پر شدن توسط هر مایعی، دیگر به محتویات آن اندیشه می‌کنیم نه به خود آن، طراحی سربرگ را همچون چیدمان میز نهار خوری آغاز نکنید. تصور اینکه می‌توانید از همه صفحه، یعنی فضاهای میانی نیز استفاده کنید، تصوری نادرست است. شما فضای بسیار محدودی برای این ذوق‌آزمایی دارید. یادمان باشد که سهم ما در طراحی، فقط حواشی صفحه است، نباید خیلی به مرکز متمایل شویم. اما دانستن این مطلب لازم است که سفیدی میان صفحه، ارزش گرافیکی طراحی شما را آشکار می‌کند. حاشیه‌های صفحه در سربرگ بهترین مکان چیدن عناصر گرافیکی هستند. برشهای طولی و عرضی در سربرگ ترازهای اصلی طراحی‌اند. در سربرگ، کناره‌های صفحات از جلوه‌ای خاص برخوردارند.طرح‌ها و عناصر گرافیکی با نیرویی خاص از مرکز به اطراف صفحه رانده می‌شوند. یا مثل آن است که از اطراف صفحه وارد سربرگ شده‌اند.این خصوصیت یعنی نیروی گریز از مرکز در طرح‌های سربرگ، خاصیتی مشترک را در همه آنها بوجود آورده است. این خاصیت گریز از مرکز (بسط) عناصر گرافیکی در سربرگ ، وقتی که در طراحی کارت ویزیت به اجرا می‌رسد، دوباره تجمع یافته و رابطه قبض بین عناصر گرافیکی ایجاد می‌گردد. نکته قابل توجه اینکه همیشه محور طراحی در اوراق اداری با طرح سربرگ است، و پس از این تجربه طراح به سراغ کارت ویزیت و سپس پاکت نامه می‌رود.

تجمع و تفرق قاعده‌مند عناصر گرافیکی در طراحی سربرگ،کارت ویزیت وپاکت‌نامه، به طوری که در نهایت مشخص کننده یک هویت باشد، از ابتکارات و اهداف طراحی گرافیک است. پیوند بصری و وحدت تجسمی در عناصر طراحی سه موضوع سربرگ، کارت ویزیت و پاکت نامه، از مهمترین کارکردهای طراحی است، به طوری که هر یک از آنها یاد‌آور گروه دیگر و نهایتاً هویت سازمانی مشترک باشند.

فرم‌های متنوعی که در سربرگ‌ها استفاده می‌شوند، به نوعی باید دارای معنایی متناسب با موضوع فعالیت صاحبان آن سربرگ باشد. این فرم‌ها به فرم‌های معنی‌دار معروفند.یعنی فرم‌هایی ساخته شده از خطوط و سطوح و حجم‌های مجازی و رنگ‌های متنوع که ذائقه زیبایی‌شناسی ما را تحریک می‌کند. طراحان، نقش عمده‌ای در ترکیب‌بندی و خلق این فرم‌های معنی‌دار دارند. برای طراحی یک سربرگ با چند عنصر محدود، می‌توان انواع روابط را میان آنها در نظر گرفت به طوری که شوقی خاص در بیننده بیافریند و او را به تحسین وا دارد. فرم‌های معنا دار اگر با یکدیگر روابط معنا دار نیز داشته باشند به وضعیتی بهتر دست یافته‌اند. استفاده از فرم‌های هندسی یکی از روش‌های طراحی سربرگ است. شکل چهارگوشه سربرگ یعنی مستطیل عمودی با کاربرد نهایی متن‌های راست چین یا چپ چین و طراحی جدول‌ها و چارت‌ها،هماهنگی زیادی با فرم‌های هندسی مثل مربع و مستطیل و خطوط عمودی و افقی دارد. در حدود هشتاد درصد از سربرگ‌های طراحی شده در کتب هنری، دارای چنین قاعده‌ای هستند و دور و گردش و فرم‌های منحنی در طراحی این سربرگ‌ها، موارد بسیار کمی را به خود اختصاص داده است.

نکته دیگر در طراحی سربرگ این است که ما نباید به دنبال آذین گری (ornamentation) صرف باشیم بلکه از این شیوه به عنوان یک ابزار در تفکر طراحی بهره می‌گیریم. هر عنصر تزیینی در طراحی سربرگ می‌بایست در حد امکان، رابطه‌ای ملموس و منطقی با موضوع سربرگ داشته باشد. بهترین مصداق و مثال در بررسی عنصر فشار و تعادل و غیره در تمرین‌های هنر‌های تجسمی را می‌توان در طراحی سربرگ‌ها و کارت ویزیت و پاکت‌نامه، تجربه کرد. کشش‌ها، جاذبه‌ها و دافعه‌ها، به راحتی در این کارها قابل بررسی است. عنصر گرافیکی مثل نشانه، آدرس، عنوان نوشتاری سازمان یا هر هویتی، کانون توجه بیننده است. یعنی زمینه را با حضور خود به خدمت می‌گیرد، بدون آنکه به آن آسیبی وارد کند. هر طرحی در سربرگ نهایتاً می‌بایست فضایی را در اختیار نویسنده یا تایپیست قرار دهد که معمولاً به صورت چهار ضلعی است و با خطوط فرضی اطراف آن به چشم می‌آید. حملات پی در پی عناصر گرافیکی برای تسخیر این فضا از لحاظ طراحی، فرآیند صحیحی نیست و از امکان استفاده از فضای خالی در سربرگ می‌کاهد.عناصر گرافیکی باید خود را با خطوط کناره صفحه هماهنگ نمایند.

هنر طراح گرافیک در خلق یک اثر زیبای طراحی سربرگ، عبارت است از استفاده از انتهایی‌ترین فضاهای صفحه، به طوری که بهترین کاربرد بصری را بتوان همراه با آن برش‌ها ایجاد کرد. یعنی طراح باید طوری طراحی کند که خطوط افقی و عمودی برش خورده در صفحه، خود، بخشی از طراحی محسوب شود.

یکی از مسائل مهم در طراحی سربرگ،شناخت دقیق طراحان از شیوه بایگانی اوراق اداری است. برای مشخص شدن این مطلب ابتدا طراح می‌بایست با محاسبه مناطقی از صفحه که توسط امور بایگانی به کار گرفته می شود و بخشی از صفحه که با نمایه تاریخ، شماره و پیوست ، رقم می‌خورد، اقدام به طراحی نماید. همه مسائل فوق با مذاکرات پیش از طراحی با متصدیان امور بایگانی قابل محاسبه است. در طراحی سربرگ، کارت ویزیت و پاکت‌نامه و فرم‌ها و اوراق اداری، همیشه رعایت تراز‌بندی، از مهم‌ترین مسائل است. تراز‌بندی یعنی اینکه هر عنصر گرافیکی بر مبنای تار و پودی مستتر باید در جای خود مستقر گردد. ستون‌ها و جداول نا‌مرئی اگرچه به چشم نمی‌آیند ولی در فر آیند یک اثر منظبت، بسیار مؤثرند. در جایی که کمترین وظیفه طراح گرافیک، چیدمان چند عنصر از قبل تعیین شده است، فقط می‌توان به تراز‌بندی به عنوان یک اصل در زیبا‌سازی صفحات گرافیکی توجه کرد. در ادامه نکاتی در مورد کنترل زیبایی‌شناسی نوشتار، درسربرگ، کارت ویزیت و پاکت‌نامه، ارائه می‌گردد.

سامان‌بندی صورت نوشتار در سربرگ، مثل آدرس و شماره تلفن، ایمیل و سایت الکترونیکی و دیگر مطالب رقمی و حروفی، خود از عوامل بسیار مهم در طراحی است، زیرا زیبا‌سازی سربرگ، کارت ویزیت و پاکت‌نامه با رعایت همین مسائل شکل می‌گیرند. چون این عناصر، عناصر اصلی در طراحی اوراق اداری هستند. برای مثال صورت‌بندی اعداد شماره تلفن با چند شیوه مختلف قابل اجراست. مثلاً در تلفن‌های تهران که دارای هشت شماره هستند ، ابتدا می‌بایست نوع تلفظ روان آنها را بررسی و سپس طبق همان شیوه ادا کردن، اعداد را چینش کرد.

به شماره 88652230 توجه کنید، برای صورت‌بندی گرافیکی این شماره تلفن، چند راه وجود دارد. می‌توان با تلفظ‌های مختلف و رعایت یک فاصله بین آنها این کار را انجام داد. نتیجتاً به چنین نمونه‌هایی می‌رسیم:

30 22 65 88 -30 225 886 -230 52 886 – 230 256 88 – 30 22 8865

اما بهترین شیوه صورت‌بندی شیوه صورت‌بندی شماره تلفن، جهت به حافظه سپردن و تلفظ روان، مشاوره با صاحبان تلفن است و اینکه بدانیم ایشان خود با چه روشی تلفن خود را تلفظ می‌کند. فراموش نکنیم نوشتن کلمه آدرس، در ابتدای آدرس هیچ لزومی ندارد. اما نوشتن کلمه تلفن و فاکس ضروری است، مگر آنکه فقط یک شماره تلفن موجود باشد. کلمه email در بخش انگلیسی و ایمیل در بخش فارسی نیز بلا استفاده است، چون آدرس ایمیل به تنهایی گویا‌ست. اما نوشتن سه حرف اول آدرس سایت .www برای تشخیص سریع آن ضروری است. نشانه‌های دیگری چون صندوق پستی و کد پستی نیز می‌بایست دقیقاً قید شود. نکته دیگر اینکه ، استفاده از اعداد و حروف با سایز پایین تر از سایز هفت، قابلیت سختی در خوانده شدن دارند.

استفاده از حروف سریف‌دار (serif) در نوشتار انگلیسی به دلیل کاربرد خطوط نازک و کلفت در طراحی آنها، کمتر در سایز‌های کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرند. توجه کنیم که اکثر حروف فارسی، دارای چنین خاصیتی هستند، یعنی به دلیل عدم استفاده از شش دانگ قلم در طراحی آنها، وقتی که به صورت سایز کوچک مثل (سایزهای 5 ،6 و 7) مورد استفاده قرار می‌گیرند ، بعضی از قسمت‌های حروف ،حذف می‌شوند و تغیراتی در خوانایی شماره‌های تلفن و بعضی از حروف مشابه ایجاد می‌شود. به عنوان مثال فرق بین اعداد 2 ،3 و 4 به سختی قابل تشخیص است. همچنین حروف ب و پ، حروف ک و گ و بعضی حروف مشابه یکدیگر به دلیل عدم تشخیص جزئیات ، مثل نقطه‌ها و سر‌کش با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. شاید همین آزمایش، قبل از چاپ یکی از روش‌های بررسی سایز دقیق کاربرد حروف در طراحی سربرگ، کارت ویزیت و پاکت‌نامه باشد. نهایتاً اینکه اگر اجباراً می‌بایست از حروف سایز کوچک در طراحی استفاده کرد، می‌توان از حروف بدون سریف در انگلیسی و حروف شش دانگ یا نزدیک به آن در فارسی استفاده نمود. حروف با سایز بزرگتر از 12 نیز، خاصیت خوبی در طراحی اوراق اداری ندارد.

کاربرد صحیح و به جای علائم بین حروف اعداد مثل ویرگول (،) نقطه- ویرگول (semicolon) (؛) دو نقطه (:)، ممیز (/)، خط تیره (dash)، (-)، پرانتز ( ) ، گیومه «» ، قلاب یا کروشه [ ]، آپوستروف فارسی، فاصله بجا (فاصله یک کاراکتر بین دو کلمه)، ایضاً، خط تابدار (~) و نقطه (.) همگی تابع قواعدی در اصول ویراستاری است که می‌بایست از سوی طراحان گرافیک به بهترین نحو رعایت شود. کافی است به یکی از کتاب‌های شیوه نگارش زبان فارسی مراجعه کنیم. در مورد زبان انگلیسی نیز چنین قواعدی وجود دارد که با مراجعه به نمونه‌هایی که توسط خود آنها تهیه شده است می‌توان به قواعد آدرس‌نگاری آنها در طراحی سربرگ، کارت ویزیت و پاکت‌نامه پی‌برد.

ایجاد تعادل (justification) در نوشتار برای ایجاد یک بلوک مستطیل یا مربع، باعث کشش در بعضی از حروف و ایجاد فاصله‌های زیاد در بین کلمات می‌گردد. بعضی از نرم‌افزارهای تایپ فارسی این خصوصیات را به صورت خودکار به کار می‌گیرند که ایرادات زیادی دارد. برای مثال به شیوه دقیق استفاده از کشیده در کلمات و حروف اشاره می‌کنیم.

بعضی از کلمات و حروف استعداد کشیده شدن ندارند. از جمله‌می توان به کلمه درد و حرف الف اشاره کرد. این منطق در ظاهر کلمات و حروف یک منطق غیر قابل انکار است؛ ظاهری که در نوشتن مشاهده می‌شود. اما بعضی از حروف و کلمات استعداد کشیده شدن دارند ولی با هر شیوه‌ای نمی‌توان آنها را کشید، بلکه می‌بایست مطابق با قواعدی این عمل را انجام داد. عده‌ای کلمات را مطابق با آنچه در تلفظ و صورت آنها قابل کشیدگی است. در نوشتن نیز می‌کشند؛ اما این روش همیشه درست از کار در نمی‌آید. البته این شیوه بیشتر در خطاطی و خوشنویسی به عنوان یک روش در شناخت کلماتی که توانایی کشیده شدن دارند، به‌کار می‌رود، اما در هنگام تایپ حروف، بهتر است به ظاهر کلمات دقت کنیم تا بر اثر کشش‌های نا به جا، بد‌قواره نشوند. به عنوان مثال به کلمات زیر توجه کنید و انواع شیوه‌های کشیده شدن در این کلمات را بررسی کنید.

تهــــــــــــــــران، تــــــــــــــــــهران

خیابان، خـــــــــــــــــیابان، خیابـــــــــــــــــان

میدان، مـــــــــــــــــــیدان

بنـــــــــــــــــزین، بنزین، بـــــــــــــــــــــنزین

همانطور که مشاهده می‌کنید، ظاهر بعضی از کلمات، بی تناسب است؛ اما بهتر است ، نمونه‌هایی را انتخاب کنیم که از میانی‌ترین حروف در کلمه، برای کشیده شدن، استفاده کرده‌اند. کشش بیش از حد در کلمات یا چسبیدگی بیش از حد بین کلمات باعث ایجاد ریتم کند و ریتم سریع در شکل آنها می شود که هر دوی آنها در خواندن متن مؤثرند.

این اتفاق در حروف انگلیسی که کاراکترهای جدا از هم دارند بیشتر ملموس است. J U S T I F I C A T I O N

می تــــــــــوان ســــــــــرعت خوانـــــــــــدن را کـــــــــاهش داد.

می توان سرعت خواندن را افزایش داد.

ارزش آرایش و چیدمان دقیق و درست اطلاعات و عناصر گرافیکی در یک سربرگ، کارت ویزیت و پاکت نامه، به هیچ وجه کمتر از خود اطلاعات نیست، زیرا اطلاعاتی که غیر خوانا و دیر دریافت باشند، مخاطب را به دردسر انداخته و فرآیند ارتباطی را به تاخیر می‌اندازد.

سایزهای کاغذ و شیوه‌های فرم‌بندی

استانداردهای متفاوتی در مورد سایز کاغذ در جهان وجود دارد. اما آنچه از همه فراگیرتر است عبارت است از: الف- استاندارد بین المللی، ب- استاندارد امریکای شمالی

– استاندارد بین المللی ISO 276

این استاندارد توسط همه کشورهای جهان، غیر از ایالات متحده و کانادا، مورد استفاده قرار دارد. اندازه کاغذ استاندارد تماماً مبتنی بر یک نسبت مشخص، یعنی ریشه دوم عدد دو است، یا تقریباً معادل 1/414213562 می باشد. در مکزیک، کلمبیا، شیلی و فیلیپین، علی رغم اینکه استاندارد بین المللی ISO 216 ، پذیرفته شده است؛ اما هنوز فرمت letter مورد استفاده قرار می‌گیرد. مبنای قرار گرفتن سایز کاغذهای استاندارد بر این اصل، ابتدا توسط جرج لیختن‌برگ (George Lichtenberg) دانشمند آلمانی در سال 1786 در نامه‌ای به جان بیکمن (Johann Beckmann) با این مضمون مشخص شده بود: «اگر یک کاغذ با داشتن نسبت رادیکال ۲، از وسط به دو قسمت تقسیم شود، یعنی به دو کاغذ کوچکتر و هر یک از این دو کاغذ، به دو کاغذ دیگر، با این شرایط از وسط نصف شوند، باز هم نسبت رادیکال ۲ را خواهیم داشت.»

در ابتدای قرن بیستم، دکتر والتر پرستمن (Dr.walter porstman) ایده دکتر لیختن‌برگ را به سیستمی دیگر در سایز‌بندی کاغذها تغییر داد. سیستم پرستمن معرف استاندارد دین DIN 476 در سال 1922 آلمان بود، که یک تغییر بزرگ را در استاندارد کاغذها و فرمت‌ها جایگزین کرد. حتی امروزه سایز کاغذ در آلمان DIN A4 نامیده می‌شود. این استاندارد به شدت در دیگر کشورها شیوع یافت و قبل از جنگ جهانی دوم، توسط کشورهای مختلفی از جمله بلژیک، هلند، نروژ ،فنلاند، سوئیس، سوئد و ایتالیا، پذیرفته شد. در طول جنگ این استاندارد همچنین توسط کشورهای اروگوئه، آرژانتین و برزیل و بی‌درنگ بعد از آن توسط کشورهای دیگر پذیرفته شد. اسپانیا، رومانی، اتریش، ژاپن، دانمارک، چک و اسلاواکی، ایران، فلسطین، پرتغال، یوگسلاوی، هند، لهستان، انگلیس، ایرلند، ونزوئلا، نیوزلند، ایسلند، مکزیک، آفریقای جنوبی، فرانسه، پرو، ترکیه، شیلی، یونان، رودزیا، سنگاپور، بنگلادش، تایلند، استرالیا، اکوادور، کلمبیا و کویت نیز این استاندارد را پذیرفتند.

ایران ما در سال 1948 میلادی مصادف با سال 1327 شمسی، یعنی شصت سال قبل، این استاندارد را به عنوان نوزدهمین کشور جهان پذیرفت. نهایتاً اینکه در سال 1977 میلادی کاغذ A4 به عنوان یک کاغذ استاندارد، در 88 کشور از 148 کشور جهان مورد پذیرش و استفاده قرار گرفت. امروز فقط ایالات متحده امریکا و کشور کانادا از این استاندارد استفاده نمی‌کنند و آن را نپذیرفته‌اند. سایز امریکایی Letter از سایزهای بسیار سنتی و قدیمی در امریکا‌ست که امروزه به کلی سابقه‌ی آن از بین رفته است و اصلاً سایز مناسبی نیست. سایزهای امریکایی به نام، نامه‌های حکومتی (Government Letter) معروفند. همچنین نام دیگر آنها سایزهای بی‌قاعده و گل و گشاد (Loose size) است.

– سایز سری A

سایز استاندارد Aصفر ، مساحتی به مقدار، یک متر مربع دارد. سایز بلند این کاغذ در مقیاس متریک، معادل 1/۱۸۹ متر می باشد. سایزهای کوتاه دو طرف، معادل ۰/۸۴۱ متر می باشد.

سایز Aیک، نصف سایز Aصف، از طول بلند است. نسبت Aیک به Aصفر، همان نسبت Aدو به Aیک و Aسه به Aدو، و تا انتها می‌باشد. این سایز‌بندی استاندارد، اجازه می‌داد که با تا کردن هر کاغذ، به کاغذ استاندارد دیگری برسیم که با روش‌های سنتی به کلی اختلاف داشت. مثل کاغذ Aچهار که بر اثر تا شدن، به کاغذ Aپنج تبدیل می‌شود. بدین گونه یک کاغذ Aچهار می‌تواند با محتویات درونش به یک کاغذ Aسه تبدیل شود بدون اینکه در مدرک اصلی، تغییری از لحاظ جا بجایی محتوی، ایجاد شود.

دستگاه‌های کپی می‌توانند هم زمان با دو کشوی Aسه و Aچهار آماده باشند. این کار یک روال ساده را آماده کرده است و با یک دکمه می‌توان Aچهار را به Aسه یا برعکس تبدیل کرد، بدون آنکه از محتویات صفحه چیزی به علت بریده شدن، cut off حذف شود.

– سایز سری B

سری دیگری از کاغذها به عنوان استاندارد ISB نیز وجود دارد که از سیستم میانگین هندسی یعنی ریشه n ام در آن استفاده می شود. سیستم سایز B یک، بین سایز A صفر و A یک قرار دارد، در نتیجه سایز B صفر در سایت بلند یک متر و در سایت کوچک، نصف سایت بزرگ است. خیلی از پوسترها از استاندارد سری B تهیه می‌شوند یا نزدیک به آن مثل سایز 70x50cm

– سایز سری c

کاغذهای سری c نیز بیشتر در پاکت‌نامه‌ها استفاده می ‌شود و در سری ISO 269 تعریف شده‌اند.

مساحت کاغذهای سری c میانگینی هندسی از سری A وسری B هستند.به عنوان مثال مساحت کاغذ Cچهار، میانگینی از Aچهار و Bچهار می‌باشد. این بدان معنی است که کاغذ Cچهار اندکی بزرگتر از Aچهار و کاغذ Bچهار اندکی بزرگتر از کاغذ Cچهار است.

B4>C4>A4

در این استاندارد یک نامه A4 در پاکت C4 و یک نامه C4 در پاکت B4 قرار می گیرد.

BO→1000×1412 mm →B4=250×353 mm

CO→917×1297 mm →C4=229×324 mm

AO→840×1189 mm →A4=210×297 mm

سایزهای آمریکایی (Loose size)

Letter = 215/9×279/4 mm نامه

Legal = 216×356 mm قانونی

Ledger = 216×139/5 mm دفتر حسابداری

Tadoid = 279x432mm نصف روزنامه

کارت ویزیت

ارزش کارت‌ویزیت در مناسبات اجتماعی امروز امری بدیهی است و نیازی به توضیح ندارد. طراحی کارت‌ویزیت، هوشمندی زیادی می‌خواهد. اصولاً کارهای قطع بزرگ و کوچک در طراحی گرافیک، مسائل بزرگتری دارند. همانطور که گذشت عناصر گرافیکی موجود در سربرگ، برای اجرا در کارت‌ویزیت، ترکیب مجددی را در فواصل نزدیکتر، تجربه می‌کنند. ترکیب جدید در کارت‌ویزیت، از الگوی اصلی در طراحی سربرگ تبعیت می‌کند و حافظه مخاطب را مجدداً به همان سمت سیر می‌دهد؛ درست مثل همان روشی که در طراحی پاکت‌نامه رعایت می‌شود.کارت‌ویزیت‌ها یا به صورت عمودی و یا به صورت افقی طراحی می شوند. ترکیبات عمودی محدودیت بیشتری برای طراح ایجاد می‌کند.همانطور که ترکیب‌های افقی فضاهای بهتری را برای طراحی بوجود می‌آورند.در حقیقت مساحت کادر مستطیل افقی و عمودی به یک اندازه است. اما واقعیت کاربرد بصری، چیز دیگری است. این نکته، وجه تمایز دیدگاه اصول هنر و اصول هندسه و مسئله‌ای بسیار ظریف است. وقتی از کادر مستطیل عمودی برای طراحی کارت ویزیت استفاده می‌کنیم، محدودیت بیشتری حس می‌کنیم. در شکل زیر، عنصر گرافیکی قرمز رنگ، اگر در بالاترین قسمت کادر مستطیل یا پایین‌ترین بخش آن قرار بگیرد، همیشه از دو قسمت چپ و راست با اندکی قدرت ج‌بجایی، تحت فشار است، اما همین عنصر گرافیکی در کادر مستطیل افقی دارای حیطه‌ای وسیع از لحاظ تنوع جا‌بجایی است. لذا چیدمان عناصر گرافیکی در کادر مستطیل عمودی، تابع گریدهای از قبل تعیین شده‌ای است ولی در کادر افقی گریدهای متفاوتی وجود دارد.

در اصل عنصر قرمز رنگ در کادر عمودی می‌تواند فقط بالا و پایین برود ولی در کادر افقی هم به بالا و پایین و هم به راست وچپ حرکت می‌کند و امکان بیشتری را برای جایگزینی عناصر گرافیکی فراهم می‌آورد. یکی از دلایل این مطلب مربوط به شیوه افقی‌نویسی ماست و دلیل دیگر خصوصیت تقسیم یک سوم در کادر افقی است که تهیه کننده نقاط طلایی در کادر است.

منطقاً نوشتار افقی در کادر افقی از پیمایش بهتری برخوردار است. چشم ما برای ورود به هر منطقه‌ای ، از ضلع رو به روی خود اغاز می‌کند یعنی کارت ویزیت افقی، ما را از ضلع بلند به خود می‌خواند و نمایشگر ترکیبات متنوعی است. درست مثل مغازه‌ای که ورودی آن 4 متر و عمق آن ۱/۵ متر است. در این مغازه، دکوراسیون بهتری قابل اجراست اما مغازه‌ای که ورودی آن ۱/۵ متر و عمق آن 4 متر است هم دید کمتری دارد و هم دکوراسیون نا موفقی خواهیم داشت. کارت‌ویزیت‌ها در نقاط مختلف جهان از لحاظ سایز‌بندی، استانداردهای متفاوتی دارند ولی خیلی از لحاظ نسبت طول به عرض مختلف نیستند.

مثلاً در امریکا سایز 89×51 mm کاربرد بیشتری دارد. در ژاپن 91×55 mm و استاندارد جهانی ۸۵/۶x53/۹۸ mm است. در کشور ما اندازه های 90×50 mm ، 95×55 mm، 90x55mm ، 85x45mm و 85x55mm مورد استفاده قرار دارد. ولی سایز 90×55 جزو فراگیرترین سایزهاست. نرم‌افزارهایی نیز بصورت پیش‌فرض طرح‌هایی برای کارت‌ویزیت تهیه می‌کنند که از جمله آنها می‌توان به نرم افزار Business card Designer pro اشاره کرد که تنوع بالایی ندارد.

همانطور که از نام کارت‌ویزت مشخص است، این محصول برای معرفی اشخاص و افراد سمت آنها در یک سیستم حقیقی یا حقوقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما امروزه کارت‌های متعدد تجاری در اطراف ما وجود دارند که علاوه بر خصوصیت کارت‌ویزیت، یک کارت تبلیغاتی نیز به حساب می‌آیند. مجموعه‌ای از اطلاعات فشرده و ریز‌نقش که در قالب کلی یک کارت‌ویزت عرضه می‌گردد. پس می‌توان به ترتیب به هر یک از محصولات فوق نام‌های کارت‌ویزیت و کارت‌ویزیت‌آگهی را اختصاص داد. کارت‌ویزیت‌آگهی معمولاً در فروشگاه‌ها، مراکز خدماتی و تفریحی و انواع خرده‌کسبها مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما کارت ویزیت به معنی دقیق آن بیشتر در سازمان‌ها و شرکت‌ها مورد استفاده دارد.

در کشور ما به دلیل مراودات برون‌مرزی و استفاده از زبان انگلیسی، معمولاً سربرگ‌ها و کارت‌ویزیت‌ها را با دو زبان انگلیسی و فارسی طراحی و تولید می‌کنند. کارت ویزیت‌هایی که به صورت پشت و رو چاپ می‌شوند و از یک طرف با زبان فارسی و از طرف دیگر با زبان انگلیسی به چاپ می‌رسند، خصوصیت بسیار نا‌پسندی دارند. زیرا اگر این کارت به دست فردی انگلیسی زبان بیفتد، اطلاعات فارسی آن بی‌ارزش است و متقابلاً برای فارسی زبانان نیز به همین شکل است. لذا همیشه سعی می‌کنیم برای هر گروه از مخاطبین با یک زبان، کارت‌ها را تهیه کنیم.

شکل‌های غیر متعارف (برش‌های غیر مستطیل) و سایزهای غیر استاندارد نیز در طراحی کارت ویزیت جنبه مناسبی ندارد. زیرا فقط مخاطب را به دردسر می‌اندازد. زیرا نگهداری کارت‌های بد‌قواره و برش‌های نا‌متعارف، کاری دشوار است.

پاکت نامه

همانطور که در ابتدا گذشت، سایزهای مختلف کاغذ از لحاظ قطع می‌توانند یکدیگر را در تولید پاکت‌نامه پوشش دهند. مثلاً کاغذ A4 در پاکت C4 و کاغذ C4 در پاکت B4 جای می‌گیرند. اما معمولاً این موضوع در کشور ما کمتر اتفاق می‌افتد، زیرا سایزهای موجود کاغذ و مقوا در ایران سایزهای محدودی است و می‌بایست با همین محدودیت‌ها به طراحی پاکت‌نامه پرداخت. طراحی پاکت‌نامه اصولی دارد که ادارات پست هر کشور نسبت به اعمال این اصول در طراحی پاکت حساس هستند. حتی گاهی یک نامه آماده شده را مجدداً در پاکت‌های پستی مورد قبول خودشان آماده‌سازی می‌کنند، زیرا استانداردهای مربوط به مراسلات پستی را رعایت نکرده است.

نکته‌ای که جالب است اینکه طراحان گرافیک در بیشتر موارد پاکت‌های نامه را بدون در نظر گرفتن این اصول طراحی می‌کنند. البته باید پذیرفت که پاکت‌های گرافیکی که کاربردی صرفاً در جهت مراسلات درون سازمانی و مکاتبات داخلی دارند، نیازی به رعایت اصول و استانداردهای پستی ندارند. اما به هر جهت دانستن این مطلب ضروری است که برای طراحی پاکت‌هایی که علاوه بر مکاتبات داخلی، تأمین کننده اهداف پستی یک سازمان باشند، می‌بایست با مشورت ادارات پست به تولید آنها مبادرت ورزید.

آنچه که بیش از هر چیز یک پاکت نامه را جذاب می‌کند، شکل ظاهری ساخت پاکت است. پاکت‌سازی کاری است که با صنعت طراحی و ساخت بسته‌بندی مشابهت زیادی دارد. برای طراحی تیغ و صحافی یک پاکت حتماً با متخصصان این این بخش که پاکت‌سازان هستند، مشورت کنید.شما می‌توانید طرح پیشنهادی خود را قبل از تولید به رؤیت آنها برسانید تا خطاهای تولید کمتر شود.

هر چقدر خطوط تیغ و صحافی پاکت کمتر دیده شود و توسط سطوح دیگر پوشیده شود، پاکت جلوه بهتری می‌یابد. درب پاکت محلی است که می‌توان از سطوح یک‌دست رنگی و انواع برش‌کاری‌های نا‌منظم در آن استفاده کرد. هیچ‌گاه این بخش از پاکت را نادیده نگیرید. استفاده از شماره تلفن و فاکس بر روی پاکت معمول نیست اما همانطور که گذشت، پاکت‌های داخلی و غیر‌پستی که حالتی فانتزی دارند، می‌توانند کل آدرس را شامل باشند. ما در بخش مطالب آموزشی این سایت، به معرفی انواع سایزهای پاکت‌ها پرداخته‌ایم و برای تولید و طراحی هر یک آنها، طرح گسترده‌ی آنها را نیز ارایه داده‌ایم.

پایان